Cahiliye Dönemi Nedir?

Abdulhamîd Şemşuddîn

(çev: Asım Sarıkaya)

Cahiliye dönemi, Allah’ın elçisinin bi’setinden önceki zaman olarak tanımlanır. Bu dönem bi’setten önce bir buçuk veya iki asır sürdü.

Bi’setten önceki bu dönem, insanların Hz. İbrahim’in akidesinden uzaklaşmaları sebebiyle cehaletin yaygınlaşmasından dolayı “Cahiliye” olarak isimlendirilmiştir. Cehaletle kastedilen bilginin/ilmin zıttı değil, bilakis hilm’ın karşıtıdır.

Araplar cahiliye asrında putlara ve heykellere ibadet ediyorlardı. Hübel, Lât, Uzzâ ve Menât bu dönemin en meşhur putlarıydı. Çok sayıda Arap bunların yanı sıra Güneş’e, Ay’a ve yıldızlara ibadet ediyordu. Öte yandan putperestlik bayağılığına kendini kaptırmamış azınlık bir grup da vardı. Onlar, putlara ibadet etmekten yüzden yüz çevirmişler, Hz. İbrahim’in dini üzere Allah’a kulluk etmişlerdi. Bu azınlık grup “Hanîfler” olarak isimlendiriliyordu.

Cahiliye Döneminde Sosyal Hayat

Araplar bu asırda yiğitlikle, muhtaca yardım etmekle, hakkı desteklemekle ve akrabalık ilişkilerini gözetmekle övünüyorlardı. İslâmiyet geldiğinde bunları olduğu hal üzere devam ettirdi. Fakat öte yanda asabiyet, kabileyle övünme, köle ve cariyeye sahip olma, içki içme, kumar oynama gibi kötü huylara da sahiptiler.

Kabile yaşantısını benimsemeleri nedeniyle Araplar, yerleşik bir hayata sahip değillerdi, yiyecek ve suya ulaşmak için sürekli hareket ediyorlardı. Ayrıca kabileler arasında Harb-u Dâhis ve Harb-u Guberâ gibi bir asır süren savaşlarda yaygınlaşmıştı.

Cahiliye döneminde kadınlar hukuktan arındırılmıştı. Dolayısıyla kız çocuğu olan biri kişi ansızın kızını gömebilirdi. Kadınlar mirasta pay sahibi değillerdi aksine miras söz konusu olduğunda kadınlar maddi bir şey gibi varisler arasında miras olarak paylaştırılıyordu.

Cahiliye Asrının Üstünlükleri

Cahiliye dönemi şairler çıkarmakla ve onların kazanç elde ettikleri kasidelerle belirmiştir. Şairlerin bazı kasideleri, İmriu’l-Kays’ın muallakatı gibi kıymetini göstermek için Ka’be’nin duvarına asılırdı. Lakabı el-Melikü’l-Dalîl olan İmriu’l-Kays’ın babası Esed ve Gatafân kabilelerin kralı, annesi (Meşhur şair) Zîr Sâlim kardeşiydi. Eğlence ve oyunu çok seven İmriu’l-Kays’ın şiirlerinde aşk ön plandadır. Cahiliye şiirinin özelleri arasında aşk, hiciv, tasvir, mersiye, övme, övünme, kısaslar ve güzel sözler yer almaktadır.

Cahiliye Ortamının ve Şiirinin Dikkat Çeken Özellikleri

• Cahiliye şiiri, bu dönemin ortamını tasvir eder.
• Şiirler, ifadelerindeki doğrulukla dikkat çekmektedir.
• Cahiliye şiiri çoğu zaman cahiliye şiirlerini de tasvir eder.
• Gerçeklik, açıklık ve sadelik ile cahiliye şiiri ön plana çıkmaktadır.
• Cahiliye şiiri, davranışları etkilemiştir.
• Cahiliye dönemi, Arap yarımadasında yaşandı. Bu bölgenin çoğunluğu kuraklığın hakim olduğu çöldür. Çölün tabiatı, bölge insanının da tabiatı olmuştu. Bu yüzden onlar keskin zeka, cömert, vefa ve özgürlük sevgisine sahiptiler.
• Araplar cahiliye asrında göçebe olarak yaşıyorlardı ve yerleşik hayat hakkında bilgileri çok azdı.
• Arapların bu asırda tâcir ve şairlerin katıldığı Ukâz gibi panayırları vardı. Bu panayırlarda şiirler ağızdan ağza dolaşırdı.
• Cahiliye döneminde Arapça’ya gerçekten hakimdiler. Nitekim şairler en güzel kaside ve şiirlerini bu dille söylemişlerdir. Arapça onların zihinlerini meşgul ediyor ve bununla övünüyorlardı.