Ve Muhammed O’nun Elçisidir
“Annemarie Schimmel’in ismini yanlış yazarsanız puanınızı kırarım, arkadaşlar” diye ikaz ederdi Dinler Tarihçisi hocamız sınav öncesi. Bu hassasiyeti yalnızca ilmî kaygılardan kaynaklanmıyordu, altında daha çok Annemarie Schimmel’e duyduğu sevgi ve derin saygıyı barındırıyordu. Benzer sevgi ve hürmeti Mehmet Said Hatiboğlu hocada da gözlemlemiştim hatıralarını dinleme bahtiyarlığına eriştiğimde.
Peki bu denli sevilen ve sayılan hanımefendi kimdi? “Türkiye’de, okumuş yazmışlar arasında herhâlde Annemarie Schimmel ismini duymayan kalmamıştır. Ankara İlahiyat Fakültesi’nde 1954-1959 yılları arasında Dinler Tarihi okutan Schimmel, İslâm tarihi, kültürü ve tasavvufla küçük yaşlarda ilgilenmeye başlamış ve bir kısmı dilimize de çevrilen muhteşem eserlere imza atmış büyük bir oryantalisttir; ama oryantalizmin klasik kalıplarına sığmayan bir oryantalist…” der Beşir Ayvazoğlu onun için. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Annemarie Schimmel maddesinin tanıtıcı cümlesinde “İslam kültürü ve özellikle tasavvuf alanındaki çalışmalarıyla tanınan Alman müellif” ifadesine yer verilir. Oryantalist ya da şarkiyatçı yerine müellif sıfatının tercih edilmesi onun “öteki” değil bizden biri olarak görüldüğü noktasında fikir vermektedir. Nitekim Ethem Cebecioğlu “Esasen o, doğuya ait bir batılıydı.” demek suretiyle bunu oldukça güzel bir şekilde ifade eder. Zira bu hafta paylaşacağım Ve Muhammed O’nun Elçisidir İslam Dindarlığında Peygamber Saygısı kitabında Doğu’yu çok iyi tanıyan ve dahi seven bir ruhun izlerini görürüz.
Onun eseri kaleme alırken neler hissettiğini tam anlamıyla bilemeyiz, ancak okuyucu olarak bende bıraktığı izlenim Batılılara ve tepkisel oryantalistlere Hz. Peygamber’i doğru anlatma kaygısı güttüğü yönündedir. Zira özellikle Hıristiyanların Hz. Peygamber’i Hz. İsa ile mukayese ettiklerinden anlayamadıklarının üzerinde durur. Ona göre “Bekar İsa’nın zahidane örneği ve tek eşlilik vurgusuyla Hıristiyan gelenekte yetişmiş bir insan” Hz. Peygamber’in evlenmesini hele de çok kadınla evlenmiş olmasını anlamakta güçlük çeker. Hz. Peygamber’in din ve siyaseti harmanlayabilmesini yani onun devlet adamı bir peygamber olmasının da Batılılarca nahoş karşılandığını belirtir ve her iki durumun Hz. Peygamber’in dünyevî ve manevî alanları birleştirebilme kabiliyetini gösterdiğini ifade eder.
Schimmel’e göre Hıristiyanların Müslümanlara karşı yaptıkları hataların en yaygın nedeninin onların peygamberlerinin şahsına gösterdikleri derin sevgiyi Ortaçağ Hıristiyan dünyasındaki nefret edilen ve korkulan tarihsel figür önyargısı nedeniyle anlayamamalarıdır. Kendisinin bu kitapta Müslümanların yüzyıllarca Peygamber Hz. Muhammed’i nasıl gördüklerini betimlemeyi amaçladığını aktarır. Yansıttığı bu Peygamber portrelerinin tarihsel olarak her zaman doğruyu yansıtmayabileceğini ancak Peygamber’in Müslümanların yaşamları üzerindeki sıra dışı etkisini ortaya koyacağını belirtir. Böylece Müslüman olmayan okurlar, Arap, Türk, İranlı ilahiyatçı ve şairlerin, Hindistan ve Afrika’daki Müslümanların peygamberlerine duydukları sevginin ne denli derin; saygının ne kadar yaygın ve güvenin hala canlı olduğunu anlayabilecekler ve sufîlerin Hz. Muhammed’in ezeli nuru fikrini geliştirip İnsan-ı Kâmil olarak konumu nedeniyle ona kozmik bir konum ve işlev yükledikleri yöntemlerine hayran kalabileceklerdir.
Schimmel, daha çok İslam’ın tasavvufî boyutuyla ilgilendiği için ağırlıklı olarak sufî meşreplerin peygamber tasavvurlarını resmetmiştir. Bununla birlikte kitapta geniş bir coğrafya yelpazesinden birçok şiire ve geleneksel/kültürel uygulamalara yer vermiştir. O, kaleme aldığı her hangi bir başlık altında İslamî kaynaklardan ve Batılı çalışmalardan bilgileri aktarırken bir yandan da edebî ve kültürel ayrıntıları meczedebilme uslübuyla okuyucuyu kendine hayran bırakmaktadır. Bu bir yandan Schimmel’in “fişleme şemsiyesinin genişliği” ve bilgiyi harmanlamadaki analitik/akademik yeteneği hakkında fikir vermektedir. Son söz olarak bu değerli hanımefendiyi saygı ve minnetle anıyor, iyi okumalar diliyorum.
