Gün Yüzüne Çıkan Bir Eser: İbn Sa’d, et-Tabakâtü’s-Sağîr.
İslâmi ilimlere kaynaklık eden eserler, hicri ilk üç asırda telif edilmiş kitaplara dayanmaktadır. Ancak bunlardan bazıları çeşitli sebeplerle kaybolmuş, bazıları ise bizim için kayıp hükmündendir. Kayıp hükmünden kastımız başta ülkemiz olmak üzere İslâm dünyasındaki şahsî ve kurumsal kütüphanelerin kataloglarının hala yapılmamış olmasının doğurduğu belirsizliktir. Dolayısıyla bu durum mevcut ancak kataloglanmadığı için bîhaber olduğumuz pek çok eserin kaybolmuş olarak nitelenmesine sebebiyet vermektedir.
İşte değindiğimiz husustaki eserlerden birisi de meşhur tabakât müellifi İbn Sa’d’a aittir. et-Tabakâtü’s-Sağîr ismindeki bu eser özelikle Arap-İslâm ilim dünyasında kayıp olarak nitelendirilmekteydi. Ülkemizde ise İstanbul Arkeoloji müzesinde bir nüshasının olduğu bilinmekle beraber başka herhangi bir nüshasının olup-olmadığına dair bir bilgi mevcut değildi.
Eserin yayın hayatına hazırlanması yakından tanıdığımız Muhammed Zâhid Gül’ün bu nüshayı müzeden temininin akabinde meşhur muhakkik Beşşâr Avvâd’a ulaştırmasıyla gerçekleşti. Tahkikini beraber gerçekleştirdikleri bu eser 2009 yılında Tunus’ta geniş bir fihristle birlikte iki cilt halinde basılarak ilim dünyasına sunuldu. Günümüze tek nüshasının ulaştığı tespit edilen eserin gün yüzüne çıkartılarak araştırmacıların hizmetine sunulması Arap-İslâm dünyasındaki bazı tv kanalları ve internet sitelerinde haberlere konu oldu ve ilim çevrelerinde büyük yankı uyandırdı. Muhakkik Beşşâr Avvâd’ın, “Arap kültür mirâsı âşıklarına ve araştırmacılarına takdim etmekten sevinç duyuyorum” ifadesi kendisinin de benzer duyguları taşıdığını göstermektedir. Maalesef bu heyecanın ülkemizde de paylaşıldığını söylemek zordur.
Müellifimizin asıl adı Ebû Abdillah Muhammed b. Sa’d b. Meni’ el-Hâşimî’dir. Fakat hocası Muhammed b. Ömer el-Vâkıdî (207/822)’ye nispetle Kâtibu’l-Vâkıdî diye de meşhur olmuştur. 230/845 yılında Bağdat’ta vefât eden müellif bu eserini Fuat Sezgin ve Beşşâr Avvâd’ın tespitlerine göre et-Tabakâtü’l-Kübrâ’dan önce kaleme aldı. Hacim ve mahiyet olarak karşılaştırıldığında da et-Tabakâtü’l-Kübrâ eseri için bir prototip olduğunu söyleyebiliriz.
Eser, Hz. Peygamber’in hayatından bazı kesitleri birkaç başlıkta yüzeysel olarak vermesinin yanı sıra sahabe ve tâbiinden toplamda 2520 kişinin biyografisini içermektedir. Fakat ele alınan şahıslara dair detaylı bilgiler yer almamakta genellikle kişilerin isimleri ve vefat tarihleri hakkında kısa bilgiler vermektedir.
Eserin tam künyesi şudur; Ebû Abdillah Muhammed b. Sa’d Kâtibi’l-Vâkıdî, et-Tabakâtü’s-Sağîr, I-II, thk: Beşşâr Avvâd-Muhammed Zâhid Gül, Dar’ul-Garbi’l-İslâmî, Tunus 2009.
